„Fiakier”, to popularne określenie dorożkarza, pojawiło się już w 1640 r. w Paryżu. Zawdzięczamy je imieniu patrona tego zawodu. Św. Fiakr, pustelnik, urodził się ok. 670 roku w Szkocji (według innych przekazów w Irlandii). Zasłynął prowadząc we francuskiej miejscowości de Brewil w Brie szpital dla biednych przy kaplicy Najświętszej Marii Panny. Patronem dorożkarzy stał się, gdyż biuro organizujące przewozy publiczne czteromiejscowymi brykami w Paryżu znalazło swoje lokum na ul. Saint – Martin w kamienicy oznaczonej znakiem świętego. Podobiznę św. Fiakra umieszczono na kursujących po stolicy Francji dorożkach, miał ich strzec od niebezpiecznych wypadków. Nazwa „fiakier” przyjęła się w formie popularnego określenia także w Częstochowie. Nieznane są jednak przykłady obchodów dnia patrona. Życie towarzyskie dorożkarzy ograniczało się do spotkań w knajpie przy butelce alkoholu. Najpopularniejszym wśród nich miejscem była restauracja pana Biernackiego „Pod zegarem”, na rogu Alei NMP i ulicy Kilińskiego. W pobliżu jej mieścił się
postój dorożek. Innym, otoczonym środowiskową legendą, był lokal pana Kępy na Rynku Wieluńskim. Była to przystań dla przewoźników i rolników sprzedających na rynku swoje produkty.

Dorożkarze byli zobowiązani do pobierania opłaty według ustalonej urzędowo taryfy. Specjalne ulgi przysługiwały księżom katolickim i lekarzom, udawali się oni z reguły do chorych. Dorożki zastępowały karetki pogotowia, przewoźnicy nie mieli prawa odmówić odwiezienia osoby chorej do szpitala. Byli także zobowiązani pomagać policji w transportowaniu konwojowanych przez nią przestępców jak również, na wezwanie policjanta, do udziału w pościgu za uciekającym przestępcą. Dorożkarze zobowiązani byli dodatkowo do pomocy Straży Ogniowej.

„Goniec Częstochowski” odnotowuje wiele sytuacji, gdy dorożkarze zgłaszali się ze znalezionymi lub pozostawionymi przez pasażerów przedmiotami: częściami garderoby, paczkami, a nawet pieniędzmi. Częste też były przypadki, gdy przewoźnicy stawali się ofiarami napadów i kradzieży. Do brutalnego napadu na dorożkarza doszło w 1912 r. na ul. Mikołajewskiej (dziś Katedralna), przed domem nr 17. Dwóch młodych mężczyzn pobiło go do nieprzytomności. Zdarzały się także wypadki kradzieży konia z uprzężą i dorożką, oznaczające dla nieszczęśnika utratę możliwości zarobkowania i dorobku całego życia. Źle opłacany zawód dorożkarza bywał niebezpieczny.

                   30 czerwca 1935 r. dorożkarze częstochowscy wzięli udział w uroczystości „Dnia Konia” na Rynku Wieluńskim. Obok koni wojskowych prezentowano zaprzęgi cywilne – transportowe i dorożki. Uczestnicy brali udział w konkursach: utrzymania i pielęgnacji koni, podkuwania oraz w biegu koni włościańskich. Oprawą święta były występy orkiestry wojskowej i poczęstunek z wojskowej kuchni polowej.

Dorożki były charakterystycznym elementem ulic miasta. Nie brak ich opisów w książkach, znajdziemy ich obraz na starych zdjęciach i w przedwojennych filmach. W 1910 r. w „Gońcu Częstochowskim” ukazywało się opowiadanie w odcinkach, autorstwa Wandy Trzebińskiej, „Dorożkarz nr 650”. Popularnością cieszył się nakręcony w 1937 r. w Warszawie film „Dorożkarz nr 13” z wybitnym polskim aktorem okresu dwudziestolecia międzywojennego Stanisławem Sielańskim.
Najpiękniejszy opis dorożki i dorożkarzy zawdzięczamy Konstantemu Ildefonsowi Gałczyńskiemu.
                  Przy odrobinie wyobraźni możemy rozpoznać atmosferę „knajpy dorożkarskiej” „Pod zegarem”, gdzie wśród kufli i słojów ogórków krzątał się olbrzymiej wagi i postury pan Biernacki. I uwierzyć w „Zaczarowaną dorożkę” kursującą także po naszym mieście.

 (…) „Ale w knajpie dorożkarskiej,

róg Kpiarskiej i Kominiarskiej,

idzie walc „Zalany słoń”;

ogórki w słojach się kiszą,

wąsy nad kuflami wiszą,

bo w tych kuflach miła woń.

I przemawia mistrz Onoszko:

— Póki dorożka dorożką,

a koń koniem, dyszel dyszlem,

póki woda płynie w Wiśle,

jak tutaj wszyscy jesteście,

zawsze będzie w każdym mieście,

zawsze będzie choćby jedna,

choćby nie wiem jaka biedna:

ZACZAROWANA DOROŻKA

ZACZAROWANY DOROŻKARZ

ZACZAROWANY KOŃ”.

Teresa Rygalik - Weżgowiec

Zdjęcia - domena publiczna.