Fanatyk

reż. Henry Bean

Informacje o filmie „Fanatyk”

Nota o filmie

Tytuł: Fanatatyk (The Believer)

Kraj produkcji: USA

Rok produkcji: 2001

Reżyseria: Henry Bean

Scenariusz: Henry Bean i Marc Jacobson

Zdjęcia: Jim Denault

Występują: Ryan Gosling (Danny Balint), Summer Phoenix (Carla Moebius), Theresa Russel (Lina Moebius), Glenn Fitzgerald (Drake), Billy Zane (Curtis Zampf), Roland Guttman (Ojciec Danny’ego), Henry Bean (Illio Manzetti), Sasha Knopf (Cindy Pomerantz), Joshua Harto (Kyle), Tommy Nohily (Whit), Garret Dillahunt (Billings), Kris Eivers (Carleton), Joel Garland (O.L.), Judah Lazarus (Avi), Elizabeth Reaser (Miriam), Jacob Green (młody Danny), Dean Strober (Stuart), Heather Goldenhersh (Linda).

Ważniejsze nagrody

• Festiwal Filmowy Sundance – Główna Nagroda Jury – najlepszy dramat (2001)


• Open Palm Award (Gotham Awards, 2001)


• Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie 2001 – nagroda główna, nagroda Stowarzyszenia Klubów Filmowych; Nagroda Rosyjskiego Stowarzyszenia Krytyków – Najlepszy Aktor Zagraniczny – Ryan Gosling.

Nota o reżyserze

Henry Bean – amerykański scenarzysta, reżyser, pisarz i aktor. Urodził się 3 sierpnia 1945 roku w Filadelfii. Jest autorem scenariuszy do filmów sensacyjnych, takich jak Wydział wewnętrzny (Internal Affair, 1990) Mike’a Figgisa czy Podwójny kamuflaż (Deep Cover, 1992) Billa Duke’a, a także do drugiej części Nagiego Instynktu. Oprócz typowo komercyjnych przedsięwzięć, Bean angażuje się również w projekty bardziej niezależne artystycznie, z których najbardziej znanym jest właśnie Fanatyk. Był to zresztą jego reżyserski debiut i jeden z dwóch nakręconych do tej pory przez niego filmów. Ciekawostką jest fakt, że inspiracją do nakręcenia drugiego obrazu pt. Hałas (Noise, 2007) były własne doświadczenia reżysera (i scenarzysty). Bean, podobnie jak bohater filmu, rozdrażniony wielkomiejskim hałasem Nowego Jorku postanowił własnoręcznie rozprawić się z problemem nieustannie włączonych autoalarmów – w celu ich wyłączenia włamywał się do samochodów, za co był wielokrotnie zatrzymywany przez policję. Filmowiec jest również autorem książki False Match (1982).

Filmografia

reżyser: Fanatyk (The Believer, 2001), Hałas (Noise, 2007);

scenarzysta: Running Brave (1983), Złote lata 80 (Golden Eighties 1986), Wydział wewnętrzny (Internal Affairs, 1990), Podwójny kamuflaż (Deep cover, 1992), Wschodząca Wenus (Venus Rising,1995), Fanatyk (The Believer, 2001),
K Street (serial, 2003), Nagi Instynkt 2 (Basic Instinct 2006), Hałas (Noise, 2007));

producent: K street, Podwójny kamuflaż (Deep cover, 1992), Hałas (Noise, 2007);

aktor: Wschodząca Wenus (Venus Rising, 1995), Kanapa w Nowym Jorku (Un divan a New York, 1996), Fanatyk (The Believer, 2001).

O filmie

Film Beana jest przykładem amerykańskiego kina niezależnego, a więc niepodlegającego w pełni polityce wielkich studiów filmowych. Pozwoliło to reżyserowi-scenarzyście sięgnąć po bardzo kontrowersyjny temat i przedstawić historię młodego nowojorskiego Żyda, który postanawia zostać neonazistą. Może wydawać się, że wybór bohatera to wstęp do nieprawdopodobnej fabuły, która nie ma odniesienia w rzeczywistości. Okazuje się jednak, że inspiracją dla filmu były losy prawdziwego człowieka, Daniela „Dana” Burrosa. Był on w latach 50. i 60. aktywnym członkiem organizacji otwarcie nazistowskich i rasistowskich: Amerykańskiej Partii Nazistowskiej (American Nazi Party) i Ku-Klux-Klanu. Burros znany był ze swojego zapiekłego antysemityzmu, dlatego opinia publiczna była zszokowana, kiedy reporter „New York Timesa” odkrył, że jest Żydem, ukrywającym swoje pochodzenie. Po publikacji artykułu, w 1965 roku, Burros popełnił samobójstwo.

Henry Bean uwspółcześnił historię Burrosa, przenosząc akcję do Nowego Jorku początków XXI wieku. Pozostawił jednak imię głównego bohatera. Bezpośrednim nawiązaniem do wydarzeń z lat 60. jest również scena rozmowy Daniela z dziennikarzem w kawiarni, w której bohater grozi samobójstwem. Reżyser porusza w filmie problem wyjątkowo drażliwy i czyni to z niezwykłą śmiałością, jak na czasy triumfu politycznej poprawności. Poszukuje korzeni ekstremizmu tam, gdzie inni często boją się spojrzeć. Nazistą staje się u niego człowiek poszukujący, młody buntownik-intelektualista. Bean odwraca więc rolę typowego bohatera kina amerykańskiego, pokazując, że młodzieńczy bunt przeciwko skostniałym strukturom tradycji, w której zostało się wychowanym, nie zawsze okazuje się ożywczy – może okazać się destruktywny.

W tym miejscu należy nadmienić, że polski przekład tytułu zaciemnia nieco obraz poruszanych w filmie spraw. Słowo Believer znacznie lepiej oddać polskim „wyznawca”. Bo Fanatyk, to w gruncie rzeczy film o religii. Wstąpienie w szeregi organizacji nazistowskiej jest bowiem dla bohatera przede wszystkim aktem buntu przeciw Bogu. Daniel jest byłym uczniem jesziwy, szkoły
w której młodzi chłopcy, ortodoksyjni wyznawcy judaizmu, zgłębiają tajniki Tory. Został z niej wydalony, ponieważ w dyskusjach z nauczycielem zbyt ostro spierał się o religijne dogmaty. W końcu spór przerodził się w wyzwanie rzucone samemu Bogu. Bohater zażądał, by Bóg dał mu jakiś widoczny znak, zesłał na niego okrutną karę, pokazał że jego ludzki, pełen wątpliwości punkt widzenia jest zły. Konsekwencją tego wyzwania rzuconego Bogu jest coraz głębsze zaangażowanie Daniela w ruchu ekstremistycznym. Chłopak zdaje się cały czas liczyć, że w końcu Bóg uratuje go niczym jego biblijnego imiennika. Tego typu osobisty spór z Bogiem ma długą tradycję w judaizmie, dlatego
w pewnym sensie bohater, stając się skinheadem, wciąż pozostaje – nieświadomie – wierny swojej tradycji.

Oczywiście Fanatyka można też zinterpretować na bardziej przyziemnym poziomie i powiedzieć, że Daniel zostaje skinheadem broniąc się przed własną niemocą i zastraszeniem. Nie chce już dłużej być ofiarą, więc przyłącza się do swych oprawców. Nie mogąc poradzić sobie ze swoją słabością, której źródło widzi w byciu Żydem, zaczyna jej nienawidzić, a co za tym idzie staje się wrogiem siebie samego (takie przypadki w społeczności amerykańskich Żydów doczekały się w USA swoistego określenia – „self-hating Jew”). Ta otwartość na różne interpretacje stanowi jeden
z atutów filmu.

Poza tematyką Fanatyk zwraca uwagę ciekawymi zdjęciami: realia Nowego Jorku przeplatają się ze światem wspomnień-fantazji Daniela i są rozdzielone na poziomie wizualnym dzięki klasycznemu zabiegowi: zmianie oświetlenia i przejściu na taśmę czarnobiałą. Jednak w przeciwieństwie do hollywoodzkich produkcji, gdzie po raz pierwszy użyto tego rozwiązania (np.: Czarnoksiężnik z Oz 1939), to właśnie świat fantazji jest czarno-biały.

Fanatyk został entuzjastycznie przyjęty przez widzów największego amerykańskiego festiwalu kina niezależnego Sundance, a w odtwórcy głównej roli, dotąd gwieździe seriali dla młodzieży, dostrzeżono poważnego aktora.

Materiał opracował: Jerzy Stachowicz