Warsztaty teatru szkolnego dla młodzieży

 

 

„ANTYGONA” SOFOKLESA

 

Osoby dramatu:

ANTYGONA córka Edypa i Jokasty

 

ISMENA  siostra Antygony

 

KREON władca Teb

 

EURYDYKA żona Kreona

 

HAIMON syn Kreona i Eurydyki

 

TYREZJASZ  ślepy wróżbita

 

STRAŻNIK

 

CHÓR tebańskich starców :

 

Przewodnik chóru

Starzec 1

Starzec 2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rzecz dzieje się przed pałacem królewskim w Tebach.

● MUZYKA: Dead Can Dance "Yulunga" – około 2 minuty

[Na scenę wchodzi chór w maskach, w rękach trzymają zapalone świece].

●MUZYKA cichnie

ANTYGONA [Wchodzi na scenę z Ismeną. Jest zdenerwowana].

Ismeno, moja siostro droga. Czy znasz któreś z nieszczęść Edypa,

jakiego by Zeus nie zesłał na nas jeszcze?

Bo nie ma smutku, cierpienia, nikczemności

i poniżenia, które naszej niedoli

nie ominęły. A teraz znów rozkaz

wodza ogłoszony przed chwila

w mieście. Wiesz coś o tym, słyszałaś?

Czy nie podejrzewasz, że przeciwko

naszym ukochanym wróg swój cios szykuje?

ISMENA

Do mnie przynajmniej, Antygono

o ukochanych żadna wieść nie doszła, ani miła,

ani smutna, od dnia, gdy straciłyśmy naszych

braci w śmiertelnym pojedynku.

ANTYGONA

Tak przypuszczałam, dlatego z pałacu

cię wywołałam, żebyś usłyszała sama.

ISMENA

Co sie stało? Widzę, że cos cie trapi w głębi duszy.

ANTYGONA

Bo Kreon jednego z naszych poległych braci

uczcił pogrzebem, drugiemu odmówił grobu.

Obwieścił też mieszkańcom, aby nieszczęsnych

zwłok Polinika nikt nie grzebał, ani nikt

nie opłakiwał. Nie opłakiwane i bez grobu

mają być łatwym pokarmem dla żarłocznych

 i nienasyconych ptaków drapieżnych.

Pomyśl, czy poprzesz mnie i podzielisz ryzyko ze mną.

ISMENA

Do czego zmierzasz?

ANTYGONA

Żebyś wraz ze mna pochowała zwłoki.

ISMENA

Naprawdę zamierzasz to zrobić wbrew zakazowi?

ANTYGONA

Nie ma on prawa powinności mi wzbraniać.

ISMENA

Biada, pomyśl siostro, jak nasz ojciec

zginął znienawidzony i zhańbiony.

Oczy sobie wykłuł własna ręka,

a potem matka i żona  - w jednej osobie-

skńczyła życie wieszając się

na splecionym sznurze. Trzeci cios -

śmierć obydwu nieszczęsnych braci,

co się wzajemnie w jednym dniu zabili.

A teraz my,  zważ, pozostałe przy życiu,

zginiemy marnie, jeżeli wbrew prawu

złamiemy wolę i rozkaz władcy.

ANTYGONA

Ja ci nie każę, nawet gdybyś chciała

teraz mi pomóc, nie byłoby to miłe.

Rób jak uważasz, a brata,  ja sama

pogrzebię. Potem szczęśliwa niech umrę.

ISMENA

O ty nieszczęsna! Jakże się boję o ciebie.

Więc idź, jeśli jesteś tego pewna. Musisz jednak wiedzieć,

żeś nierozważna, choć prawdziwie kochasz swoich bliskich.

[Odchodzą, wchodzi chór].

MUZYKA w tle

Dead Can Dance - "Bylar " [około 45 sekund - powtarzalne]

CHÓR  

Przewodnik CHÓRU

O promieniu słońca, coś zabłysnął

nad siedmioma bramami Teb,

najpiękniejszy z dotychczasowych

wreszcie się ukazałeś,

Starzec 1

Choć pod naszymi domami stało

wojsko wroga i śmiercionośnymi

włóczniami otwierało

siedmiobrame gardziele,

uciekło, zanim nasyciło się

naszą krwią

Starzec 2

Siedmiu wodzów strzegło siedmiu bram.

Równi z równymi. Zeusowi w świątyniach

składano w ofierze spiżową broń

pokonanych. Prócz tych nieszczęsnych braci-

z ojca jednego i matki jednej.

Tam obaj włócznią zwyciężyli, majac swój udział we wspólnej śmierci.

Przewodnik CHÓRU

Oto nadchodzi nowy król,

Kreon, syn Menikeosa.

Jakie plany rozważa skrycie,

że nagle jednym rozkazem

wezwał radę starców?

● MUZYKA cichnie

KREON [Wchodzi na scenę].

Ja to państwo umocnię,

wydałem rozkaz mieszkańcom w sprawie synów Edypa:

aby Eteoklesa, który w obronie tego miasta

bohatersko poległ, w grobie pochować.

Brata zaś jego, to jest Polinika,

który wróciwszy z wygnania,

chciał ogniem pożogi zniszczyć

doszczętnie ziemię ojczystą i bogów,

rozkazałem, aby nikt nie ważył się pochować

ani płakać nad nim. Taka moja wola.

Przewodnik CHÓRU

Kreonie.

Jako władca, tak myślę,możesz ustanawiać

prawa nad zmarłymi i żywymi.

KREON

Bądźcie więc teraz strażnikami moich rozkazów [mówi do publiczności]

STRAŻNIK [wbiega na scenę zdyszany; mówi ze strachem]

KREON

Cóż takiego budzi w tobie trwogę?

STRAŻNIK

Trupa  ktoś przed chwilą pogrzebał skrycie.

Ciało przysypał piaskiem,

uczcił należycie i zniknął.

KREON

Co mówisz? Kto z ludzi na to się odważył?

STRAŻNIK

Nie wiem. Przestępca umknął, nie zostawiając śladu.

Przewodnik CHÓRU

Panie, czy aby w tym czynie bogowie nie brali udziału?

KREON

Milcz! Zapamiętaj sobie, jeśli sprawcy

tego czynu  nie schwytacie i nie postawicie

przed moje oczy, zwykła śmierć

nie będzie dla was dostateczną karą.

Brudne pieniądze częściej do zguby

prowadzą niż do szczęścia.

[Wychodzi w pośpiechu]

STRAŻNIK [Wybiega zdenerwowany ze sceny].

● MUZYKA w tle:

CHÓR

Przewodnik CHÓRU

Wiele jest mocy,

lecz nie ma większej nad człowieka.

Starzec 1

Wybudował domy,

schronił się w nich

przed dokuczliwym

mrozem i deszczem.

Starzec 2

Wynalazł leki na choroby.

Na wszystko znajdzie

radę, nawet na to,

co przyszłe wieki mu zgotują.

Starzec 1

Tylko przed śmiercią

nie może uciec.

● MUZYKA głośniej, po chwili cichnie.

Przewodnik CHÓRU

Z wahaniem kieruję swą myśl

w stronę dziwnego widoku. Antygona?

Czyżbyś sprzeciwiła się rozkazom króla

i schwytano cię na jakimś szaleństwie?

[Wchodzi strażnik, prowadząc Antygonę].

STRAŻNIK

Oto i ona, sprawczyni przestępstwa.

Ale gdzie Kreon?

KREON [Wchodzi na scenę].

Cóż to?

STRAŻNIK

Oto przyprowadziłem dziewczynę,

którą schwytano, gdy grób sypała.

KREON

Złapaliście ją więc na gorącym uczynku?

STRAŻNIK

Płakała boleśnie, patrząc na nagiego trupa.

Przyniosła w rękach suchy piasek,

po czym podnosząc wysoko miedziany dzban,

z czcią na ciało trzykrotnie wylała.

My zaś to widzą, wyskoczyliśmy ku niej,

złapaliśmy, a ona wcale się nie zlękła.

Nie zaprzeczyła ani temu,

ani wcześniejszym czynom.

KREON

[Do Antygony]

Przyznajesz się, czy zaprzeczasz winie?

ANTYGONA

Zrobiłam to. Wcale nie przeczę.

KREON [do Strażnika]

Ty możesz iść!

[Strażnik odchodzi]

[do Antygony]

Znałaś mój rozkaz?

ANTYGONA

Znałam. Wszystkim był znany.

KREON

Śmiałaś więc złamać prawo?

ANTYGONA

Tak..

Nie pogrzebać brata,

urodzonego z jednej matki, to straszny ból.

A jeśli teraz mój czyn wydaje ci się głupi,

niechaj dla głupiego będę głupią.

KREON  [Na stronie]

Kto służy u innych,

nie powinien być mądrzejszy od nich.

Sromotna kara jej nie ominie,

ani jej siostry.

ANTYGONA

Czego chcesz jeszcze? Złapałeś i możesz zabić!

KREON

Tylko ty jedna tak widzisz?

ANTYGONA

I inni tak widzą, lecz zamknęli usta.

To nie żaden wstyd swych braci uczcić!

KREON

A ten, co poległ jako przeciwnik, nie był bratem?

ANTYGONA

Bratem. Z jednego ojca i jednej matki.

KREON

Czemu więc czcisz tego, co podważa godność drugiego?

ANTYGONA

Nie zgodziłby się z tym zabity brat.

KREON

Ale dobry nie jest równy złemu, żeby tak samo go czczono.

Wróg nawet i po śmierci nie będzie przyjacielem.

ANTYGONA

Nie przyszłam na świat, by współnienawidzić, lecz współkochać.

KREON

Jeśli chcesz kochać, kochaj tych w Hadesie.

Dopóki ja żyję, kobieta nie będzie rządziła.

[Wchodzi  Ismena]

KREON

A ty jak żmija w moim domu skulona

podstępnie ssałaś moją krew.

Mów, czy brałaś też udział

w tym pogrzebaniu, czy wyprzesz się winy?

ISMENA

Ja też brałam udział, jeśli potwierdzi to siostra.

Jestem współwinna.

ANTYGONA

Hades i zmarli wiedzą, czyj to był czyn.

ISMENA

Siostro, naprawdę nie wzbraniaj mi umrzeć

z tobą i godnie pogrzebać zmarłego.

ANTYGONA

Nie umrzesz ze mną i nie przywłaszczaj,

co nie twoje. Wystarczy moja śmierć.

ISMENA

O, ja nieszczęsna! Nie mam więc dzielić twego losu?

ANTYGONA

Ty wybrałaś życie, ja - śmierć.

KREON

Te dwie dziewczyny straciły rozum,

jedna przed chwilą, druga od urodzenia.

ISMENA

Chcesz więc zabić narzeczoną swego syna?

KREON

Inne też mają pola pod zasiew. Nienawidzę złych kobiet dla synów.

● MUZYKA w tle:

CHÓR

PrzewodnikCHÓRU

Jak widać, wyrok już zapadł na jej życie.

[Straż odprowadza do pałącu Antygonę i Ismenę]

Starzec 1

Szczęśliwi ci, którzy w życiu goryczy

nie doznali.

Starzec 2

Gdzie raz bogowie

od posad wstrząsnęli domem, tam żadne

nieszczęście nie ominie kilku pokoleń.

Starzec 1

Nadzieja złudna – jednym

przynosi korzyści, innych oszukuje

nierealnymi pragnieniami.

Przewodnik CHÓRU

Lecz otóż Haimon,

ostatnia latorośl rodu

● MUZYKA  głośniej:

[Wchodzi HAIMON.]

● MUZYKA cichnie

KREON [wchodzi]

Synu! Chyba nie przychodzisz z gniewem do ojca

wskutek wyroku na twoją wybraną?

Ją z całego miasta przychwyciłem

jawnie na nieposłuszeństwie. Nie  mogę

kłamcą być w oczach wszystkich.

Więc ją stracę.

Kogo lud wybrał władcą, temu trzeba być

posłusznym w drobnych i słusznych,

a nawet spornych sprawach.

HAIMON

Miasto żałuje tej dziewczyny.

Musi zginąć za czyn tak szlachetny

Za to, że bratu poległemu w walce

nie pozwoliła, by leżał nie pogrzebany.

CHÓR

Przewodnik CHÓRU

Królu - posłuchaj go. A ty znów ojca. Bo obu słowa są mądre.

KREON

To więc ja, w tym wieku, uczyć się mam rozumu

od  człowieka  o wiele młodszego?

HAIMON

Nie patrz na wiek, lecz na moje czyny.

KREON

Czy to dobry czyn czcić buntowników?

HAIMON

Nie śmiem nakłaniać nikogo, żeby szanował złych ludzi.

KREON

To nieprawość strzec godności mej władzy?

HAIMON

Nie szanujesz jej, skoro depczesz wolę bogów.

KREON

Łajdak! Na służbie kobiety!

HAIMON

Tak, ale nie w służbie haniebnych czynów.

KREON

Cała twoja mowa jej sprawy tu broni!

HAIMON

I twojej, i  mojej, i podziemnych bogów.

KREON

Nigdy jej żywej  nie poślubisz.

HAIMON

Zginie! Swoją śmiercią jeszcze kogoś zgubi.

KREON

Co, na mnie teraz z groźbami, zuchwalcze?

HAIMON

Mówić chcesz  tylko,  mówić, a wcale nie słuchać?

KREON

Przyprowadźcie tę wstrętną kobietę,

niech tu zaraz, na oczach kochanka, zginie.

HAIMON

Na pewni nie umrze przy mnie! Nie marz o tym! Raczej ty nie ujrzysz

mnie na oczy już więcej, skoro szalejąc

w gniewie, porywasz się na bliskich.

[Odchodzi].

Przewodnik CHÓRU

Władco, w młodej głowie rozpacz jest niebezpieczna.

KREON

Niech idzie, ale tych dziewcząt od śmierci nie uratuje.

Przewodnik Chóru

Myślisz więc obie śmiercią ukarać?

KREON

Wywiozę ją na odległe pustkowie

i żywą zamknę w skalistym lochu.

Niech błaga o zbawienie Hadesa.

[Odchodzi.]

● MUZYKA głośno w tle: 

[Chór cofa się do tyłu].

● MUZYKA  ciszej

[Straż prowadzi Antygonę]

ANTYGONA

Patrzcie na mnie,

obywatele ojczystej ziemi.

To ostania moja droga

i nigdy już nie ujrzę świata słońca.

● MUZYKA  głośniej; po chwili ciszej

CHÓR

Starzec 1

Osiagnęłaś szczyt odwagi

i tam, na wysokim tronie

Sprawiedliwości, potknęłaś się.

● MUZYKA  głośniej; po chwili ciszej

ANTYGONA

Was wzywam na świadków :

nie opłakana przez przyjaciół,

nieszczęsna, idę do nieznanego,

mrocznego grobowca.

Przewodnik CHÓRU

O, dziecko moje, cierpisz

za jakiś grzech swego ojca.

ANTYGONA

Dotknąłeś myśli, które bolą,

ojca powtarzaną klęskę

i straszny nasz los-

Labdakidów.

● MUZYKA  głośniej; po chwili ciszej

ANTYGONA

Nie opłakana, bez przyjaciół,

bez pieśni weselnej, nieszczęsna,

kroczę już ostatnią swoją drogą.

PRZEWODNIK CHÓRU

Czcić zmarłych to szlachetna rzecz,

nie wolno jednak sprzeciwiać się

woli władcy panującego na ziemi.

Ciebie zgubiła samowola.

[strażnicy wyprowadzają Antygonę]

● MUZYKA  głośniej; po chwili ciszej

Przewodnik CHÓRU

Straszna jest siła przeznaczenia.

STARZEC 1

Żadne skarby, wojna, warowne wieże,

czarne okręty miotane falami

nie mogą jej uniknąć.

● MUZYKA  głośniej

[Wchodzi na  scenę Tyrezjasz].

● MUZYKA  cichnie

TYREZJASZ  [do Starców]

Panowie Teb, przyszliśmy wspólną drogą,

dwaj patrzący oczami jednego. Bo dla ślepców

ta droga istnieje tylko z przewodnikiem.

KREON

Cóż więc nowego się dzieje, stary Tyrezjaszu?

TYREZJASZ

Ja wyjaśnię, a ty posłuchaj wróżbity.

KREON

Co się dzieje? Trwogą przejmują mnie twe słowa.

TYREZJASZ

Mylić się jest rzeczą ludzką. A człowiek,

który popełnił błąd, nie jest jeszcze

pozbawiony czci i rozwagi,

jeśli w grzech popadłszy,

naprawi błąd i nie trwa w uporze.

Upór i samowaola rozum nam odbiera.

Ustąp więc martwemu i nie dręcz trupa.

Co to za odwaga zabitego jeszcze raz zabijać?

Życzliwie Ci radzę. To dobra rzecz uczyć się

od  prostomówców, gdy korzyści wróżą.

KREON

Starcze, wy wszyscy mierzycie we mnie.

Lecz tego nie pogrzebiecie.

TYREZJASZ

I ty się dowiedz, że niewiele już przetrwasz,

Kreonie, obrotów słońca. A płód

z własnych wnętrzności oddasz jako trupa w zamian

za trzy trupy, ponieważ kogoś z żywych

wtrąciłeś do świata podziemnego,

duszę haniebnie zamknąłeś w grobowcu.

A tu na ziemi trzymasz ciało zmarłego,

należące do bogów, bez należnej czci i pogrzebu.

[Odchodzi].

Przewodnik CHÓRU 

Królu, od kiedy posiwiały moje czarne włosy,

nigdy on miastu, fałszywych wróżb nie przepowiedział.

KREON

Ja też wiem o tym i trwoga mnie ogarnia. Mów więc, co czynić? Będę posłuszny.

Przewodnik CHÓRU

Uwolnij dziewczynę z ciemnego lochu,

a grób wykopdla martwego ciała, które leży porzucone.

KREON

Pójdę prosto stąd, a skoro zmieniłem zdanie,

com sam zaplątał, teraz sam rozwiążę.

[Wychodzi w towarzystwie służby]

STRAŻNIK

[Wchodzi Strażnik i pada na kolana na scenie].

Przewodnik CHÓRU

Jaką złą wieść o królach znowu przynosisz?

STRAŻNIK

Są martwi. A ich śmierci winni, ci co żyją.

Przewodnik CHÓRU

Kto jest mordercą? Kto zabity? Mów!

STRAŻNIK

Zbroczony krwią Hajmon nie żyje! Sam się zabił w gniewie za ojca zbrodnię.

Przewodnik CHÓRU

O wieszczu! Jakże prawdziwe były twoje słowa!

Lecz  widzę  właśnie biedną Eurydykę, żonę Kreona.

[Wchodzi  EURYDYKA]

EURYDYKA

Jaka to wieść? Wysłucham....

STRAŻNIK

Ja zaprowadziłem twego męża

na pagórek, gdzie leżały zwłoki Polinika.

W głębi groty ujrzeliśmy dziewczynę powieszoną za szyję

oraz jego obejmującego ją wpół. On nieszczęsny z rozpaczy

wbił sobie ostrze głęboko między żebra.

[Zrozpaczona Eurydyka wybiega]

STRAŻNIK

[Wybiega za nią].

● MUZYKA głośno w tle

[Starcy gaszą świece. Na scenie zapada ciemność;StarcyZ PRZEWODNIKIEM podchodzą do widowni ;  po chwili światło pada na scenę; Kreon rozpacza nad ciałami Hajmona i Antygony.)

● MUZYKA ciszej w tle

KREON  [Nachylony nad ciałami]

Biada mi! Zrozumiałem nieszczęsny.

Jakiś bóg zwalił na moją głowę

ciężar ponad siły, zaprowadził  na  dzikie rozdroża,

zburzył moje życie, zdeptał.

● MUZYKA głośniej; po chwili ciszej

STRAŻNIK

Panie, widać przyszedłeś na świat

z ciężarem nieszczęść.

Twoja żona nie żyje.

● MUZYKA głośniej

[Kreon upada].

● MUZYKA ciszej

KREON

Co za nieszczęście,

po śmierci syna śmierć żony

do śmierci mnie zaprowadzi.

Biada! Trwoga mną wstrząsnęła.

Czemu nikt w moje serce sztyletu

nie wbił? O, ja nieszczęsny!

Zapadłem w otchłań niedoli!

Zabierzcie mnie stąd, nędznego człowieka!

● MUZYKA głośniej po chwili ciszej

 Przewodnik CHÓRU

O nic nie proś. Dla śmiertelników

nie ma ucieczki od swego przeznaczenia.

STARZEC 1

Pierwszym warunkiem szczęścia

jest rozsądek. Nie należy więc

znieważać bogów.

 

STARZEC 2

Grzeszni dumą za pychę

zapłacą wielkimi cierpieniami.

Dopiero na starość

nauczą się rozumu.

[Kutyna spada].

Bibliografia:

Sofokles, Antygona, przekł. Nikosa Chadzinikolau, red. Grażyna Kusztelska, Oficyna Wydawnicza, Poznań, ISBN 8-87368-59-8.